Samenwerking en de gewijzigde Wgr

De afgelopen jaren zijn gemeenten al op veel manieren en met betrekking tot veel (uitvoerende) taken gaan samenwerken, bijvoorbeeld in het kader van de afvalinzameling- en verwerking, belastinginning, groenvoorziening et cetera. Ook ten behoeve van de grote 3D-operatie (de overheveling van taken/verandering van taken op de gebieden van zorg, welzijn, werk en inkomen) werken gemeenten met elkaar samen.

Gewijzigde Wgr

Aangezien samenwerken tussen gemeenten (en andere overheden) voorlopig niet van de baan zal zijn, is het positief te noemen dat (naar verwachting) in januari 2015 de gewijzigde Wgr in werking treedt. Op 8 juli 2014 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het wetsvoorstel ‘Wijziging Wet gemeenschappelijke regelingen in verband met onder andere de dualisering van het gemeente- en provinciebestuur en de invoering van een bedrijfsvoeringsorganisatie met rechtspersoonlijkheid’. De gewijzigde Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr)is op 12 augustus 2014 gepubliceerd in het Staatsblad (Stb. 2014, 306).

Met de gewijzigde Wgr verandert er het een en ander. Zo is de invloed van de gemeenteraden op de begroting en de jaarrekening van het openbaar lichaam en het gemeenschappelijk orgaan bijvoorbeeld versterkt. De artikelen over (de samenstelling van) het algemeen bestuur zijn aangevuld of aangepast. De vangnetbepaling (artikel 33 Wgr en 136 Wgr) verdwijnt. De Wgr behelst thans een zelfstandige regeling van het openbaar lichaam. Verwijzing naar gemeentewettelijke regels van vóór de dualisering is niet meer aan de orde. Er is ook een nieuwe samenwerkingsvorm geïntroduceerd; de bedrijfsvoeringsorganisatie. Hierover heeft mijn collega Sjoerd Richters al eerder meer uitgebreid geschreven. De bedrijfsvoeringsorganisatie is een nieuwe, lichte samenwerkingsvorm, waarbij geen compleet openbaar lichaam hoeft te worden opgetuigd. Het orgaan beschikt wel over rechtspersoonlijkheid. Dat de Wgr een stuk makkelijker leesbaar is geworden, is prettig.

De VNG heeft zich positief uitgelaten over de gewijzigde Wgr. De VNG stelt onder meer dat de mogelijkheden om praktisch samen te werken zijn verruimd (door onder andere de toevoeging van enkele dualistische elementen), er sprake is van duidelijke sturing en verantwoording en een vereenvoudiging van de wet.

De gewijzigde Wgr in de praktijk

Het is nog wel de vraag hoeveel er in de praktijk gebruikt gemaakt gaat worden van de gewijzigde Wgr. Gemeenten die willen samenwerken zoeken ook regelmatig naar een vorm van samenwerking zonder toepassing van de Wgr. De mogelijkheden in de nieuwe Wgr zullen hierin misschien enige verandering brengen. Daarnaast zijn er in het kader van de samenwerking ook andere aspecten die een rol kunnen spelen bij de vraag of er wordt samengewerkt en zo ja, op welke wijze de samenwerking ingevuld kan worden. Een voorbeeld is de btw-problematiek.

Btw-plicht

Kort gezegd ziet het op het volgende. Als samenwerkingsverbanden op duurzame basis diensten verlenen tegen vergoeding aan gemeenten, geldt er in beginsel een btw-plicht. Deze btw vormt een extra kostenpost voor gemeenten, voor zover de dienstverlening ziet op van btw vrijgestelde prestaties van de gemeenten. Dit is immers een kostenpost die niet aan de orde is, indien niet wordt samengewerkt. Gemeenten ondervinden dus nadelige effecten van btw-heffing in de situaties dat er geen recht bestaat op compensatie bij het btw-compensatiefonds (‘activiteiten als overheid’), of de btw niet doorgeschoven kan worden aan de gemeenten. De VNG heeft afgelopen zomer de btw-problematiek (nog eens) aangekaart bij de staatssecretaris van Financiën. Als voorbeelden zijn aan de orde geweest de samenwerking door middel van het bestuursmodel, de centrumgemeente, of shared service centers. De staatssecretaris heeft in een brief van 31 oktober jl., heel kort gezegd geantwoord dat gemeenten die bepaalde taken gezamenlijk uitvoeren meer btw betalen aan het Rijk dan gemeenten die deze taken in eigen beheer blijven uitvoeren. Gelet op de EU-regelgeving, is hier echter niets aan te doen, aldus de staatssecretaris (reikwijdte koepelvrijstelling). Verruimen van het btw-compensatiefonds is volgens de staatssecretaris geen optie, omdat dit tot concurrentieverstoring leidt.